در آخرین روز هفته گذشته رائد فریدزاده، دبیر و سخنگوی هیئت معرفی فیلم ایرانی به اسکار، اعلام کرد اعضای این هیئت پس از بررسی ۴۴ فیلم اکران شده ایرانی، سه فیلم «دشت خاموش»، «بندربند» و «قهرمان» را واجد شرایط تشخیص دادند که پس از مراحل بازبینی و بررسی تخصصی فیلم‌ها، رأی‌گیری و تجمیع نظرات صورت گرفت که در نتیجه آن فیلم قهرمان به کارگردانی اصغر فرهادی به عنوان گزینه نهایی انتخاب شد. امسال هیئت معرفی فیلم ایرانی به اسکار ۲۰۲۲ از هنرمندان پیشنهادی خانه سینما شامل محمدعلی نجفی (رئیس هیئت مدیره خانه سینما)، پریوش نظریه (بازیگر)، شادمهر راستین و مهدی سجاده‌چی (فیلم‌نامه‌نویس)، محمدمهدی عسگرپور، فریدون جیرانی، رسول صدرعاملی و رامین حیدری فاروقی (کارگردان) و رائد فریدزاده (معاون بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی) تشکیل شده بود که هیچ کدام از آن‌ها پاسخگوی ما درباره دلایل این انتخاب نبودند.

رویه نامطلوب سازمان سینمایی

در اینکه اصغر فرهادی، فیلمساز خوب و کاربلدی است تردیدی نیست اما انتخاب آخرین ساخته او برای اسکار ۲۰۲۲ صدای اعتراض برخی از منتقدان و اهالی سینما را بلند کرد و دلیل اصلی این اعتراض‌ها هم، نبود شفافیت هیئت معرفی فیلم ایرانی به اسکار بود به طوری که صفحه رسمی سازمان سینمایی در اینستاگرام پس از اعلام این خبر، گزینه نظراتش را به روی مخاطبان بست. پرسش اینجاست که اسامی ۴۴ فیلم دیگر چه بوده است و آیا اعضای هیئت معرفی، همه فیلم‌ها را دیده‌اند؟ چه ملاک‌هایی برای این انتخاب داشته‌اند و چطور به «قهرمان» رسیدند؟ 

غلامرضا موسوی، تهیه‌کننده فیلم «قصیده گاو سفید» که اثرش چندین حضور در جشنواره‌های بین‌المللی داشته و پیش‌بینی می‌شد با توجه به قوانین جدید اسکار که در آن تصریح شده؛ امسال به دلیل گسترش کرونا، نماینده هر کشوری می‌تواند به جای کشور خودش، در هر کشوری (به جز آمریکا) اکران شده باشد، فیلم او هم می‌توانست یکی از گزینه‌های محتمل برای معرفی به اسکار ۲۰۲۲ باشد، در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: ترجیح می‌دهم درباره این انتخاب صحبت نکنم ولی اینکه در یک جلسه نشستند و برخاستند و فیلمی را انتخاب کردند، روند خوبی نیست. او یادآور می‌شود: فیلم «قصیده گاو سفید» به دلیل نداشتن پروانه نمایش در نشست هیئت انتخاب فیلم ایرانی برای اسکار مطرح نشد. ضمن اینکه برای این هیئت فقط فیلم «قهرمان» را نمایش می‌دهند و دو فیلم دیگری که نامشان رسانه‌ای شده، نمایش داده نمی‌شود. به گفته وی، اغلب اعضای هیئت انتخاب، دو فیلم دیگر و دیگر فیلم‌های ادعا شده را ندیده‌اند.

شفافیت؛ مطالبه سینماگران

ابراهیم اصغری، تهیه‌کننده فیلم «تک تیرانداز» که فیلمش می‌توانست یکی از گزینه‌های معرفی به اسکار ۲۰۲۲ باشد، در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: من درباره فیلم آقای فرهادی نمی‌توانم قضاوتی بکنم چون فیلم «قهرمان» را ندیدم. ایشان فیلمساز خوبی است و سینمای جهان او را می‌شناسند اما خانه سینما و وزارت ارشاد بایستی در این باره شفاف‌تر عمل می‌کرد چون مطالبه سینماگران و علاقه‌مندان به سینما، شفافیت است.

او ادامه می‌دهد: فیلم‌هایی که قرار است به عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شوند بایستی فیلم‌هایی باشند که بیشتر متخصصان و جامعه سینمایی درباره آن، اشتراک نظر داشته باشند و این نبود شفافیت در معرفی فیلم به اسکار، مشکلی بوده که در چند سال اخیر با آن روبه‌رو بودیم.

اصغری با بیان اینکه فیلم‌های معرفی شده به اسکار، از نظر محتوایی هم بایستی نماینده شایسته‌ای از سینمای ایران باشند درباره جا نداشتن فیلم‌های انقلابی در گزینه‌های معرفی توضیح می‌دهد: قطعاً بهترین شاخصه برای معرفی یک فیلم ایرانی به جشنواره اسکار، فیلمی کاملاً بومی و برخاسته از فرهنگ اصیل ایرانی است، فیلمی که به موضوعات مهم و ارزشمند کشور بپردازد، چنین فیلم‌هایی می‌تواند فرهنگ ایرانی و شرایط کشورمان را با زبان سینما به مردم جهان منتقل کند، اصلاً مهم‌ترین رسالت سینما به عنوان یک رسانه همین است.

او اضافه می‌کند: قرار نیست یک فیلم فقط به خاطر اینکه از نظر فنی فیلم خوبی است به اسکار معرفی شود، این فیلم چقدر به مسائل مهم و روز ایران می‌پردازد و چقدر ظرفیت‌های سینمای بومی ما را به نمایش می‌گذارد؟ شناساندن ایران واقعی، خواسته و رسالت سینمای ایران در جشنواره‌های بین‌المللی است. متأسفانه در سال‌های اخیر، این اتفاق کمتر افتاده است چون سینماگران چندان در این انتخاب دخیل نیستند و قشر روشنفکر سینمایی ما همسو با خواسته جشنواره‌های خارجی، فیلم‌هایی که چندان برخاسته از فرهنگ غنی بومی ما نیستند را به جشنواره‌ها می‌فرستند.

این تهیه‌کننده سینما خاطرنشان می‌کند: اگر فیلمی در حوزه انقلاب و دفاع مقدس داشته باشیم که فیلم خوبی هم باشد، رغبتی برای حضور آن در جشنواره‌های بین‌المللی وجود ندارد و گاهی شاهد هستیم که مدیران سینمایی به جوایز بین‌المللی یک فیلم، بیشتر افتخار می‌کنند و برایشان ملاک نیست چقدر منطبق با فرهنگ ایرانی اسلامی بوده است.

دست خالی سینمای ایران از روایت‌های تازه

تهیه‌کننده «تک تیرانداز» با بیان اینکه بایستی از فرصت جشنواره‌های بین‌المللی برای نمایش فیلم‌های ارزشمند ایرانی بهره برد، می‌گوید: حتی در جشنواره‌های داخلی هم شاهد نادیده گرفته شدن فیلم‌های ارزشی هستیم چون به عنوان فیلم‌های سفارشی دسته‌بندی می‌شوند در حالی که آن طرف به فیلم‌های سفارشی‌شان در راستای سیاست‌های خودشان، جایزه می‌دهند. شاهد بودیم که چند سال پیش فیلم سفارشی «آرگو» با روایتی تحریف شده از اتفاق‌های انقلاب اسلامی، جایزه اسکار گرفت. 

به گفته اصغری، انتخاب و معرفی فیلم «قهرمان» به اسکار، نتیجه تصمیم یکی دو هفته اخیر نیست و زاییده جریانی است که سال‌هاست در سینمای ایران رسوخ کرده و تحت تأثیر جوی است که به تازگی حاکم شده و اذعان دارد چون فیلم اصغر فرهادی در دیگر جشنواره‌های خارجی مورد اقبال قرار گرفته، می‌تواند اسکار بگیرد.

محمدتقی فهیم، منتقد سینمایی هم در پستی اینستاگرامی نسبت به انتخاب فیلم قهرمان واکنش نشان داد و نوشت: انتخاب قهرمان، نشان‌دهنده پیروی چند ساله سینمای ایران از اصغر فرهادی است. سینمای ایران چنان دستش از روایت‌های تازه خالی است که باز هم اصغر فرهادی رأس این سینما در محیط اسکار را به خود اختصاص می‌دهد.

به باور او، نخستین فیلم اسکاری اصغر فرهادی اگر چه اتفاق مهمی در سینمای ایران بود ولی تأثیرش باری را به سینمای ایران تحمیل کرد که رهایی از این وزن، قهرمانی دیگر می‌طلبد. همچنان که پیش از این، مرحوم کیارستمی نوعی از روایت را سکاندار بود که بقیه دنباله‌روهای او، پاروزن آن کشتی هم به حساب نمی‌آمدند!

این منتقد سینمایی با بیان اینکه چند سال است اوج سینمای ایران در دنباله‌روی از اصغر فرهادی رقم می‌خورد، معتقد است: گرایشی که موجب شده همه میدان‌های جهانی همچنان به اورجینال این روند وابسته باشند، یعنی باز هم اصغر فرهادی.

به گفته او، این بار دست‌یازی سینماگرانی غیر از فرهادی به اسکار، سختی مضاعفی می‌طلبد مگر اینکه فرهادی و توفیق‌هایش را فراموش کنند. فیلمسازان تا الگوی فرهادی را زیر بغل دارند، همچنان خود فرهادی در همه عرصه‌ها بر دیگران ترجیح خواهد داشت. تردید نکنید تا فیلمسازان، اثر خودشان را نسازند باید خواب اسکار را ببینند.